Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου απαντά στον Βασίλη Σαμούρκα για το πόσο αλλάζει η Τεχνητή Νοημοσύνη τον τομέα της διακυβέρνησης και τι απαιτείται να πράξουμε για να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα.

 

Σε μια εποχή όπου οι καθημερινές αλλαγές σε οικονομικό, τεχνολογικό αλλά και γεωπολιτικό επίπεδο είναι η νέα πραγματικότητα, το να μιλάς και να σχεδιάζεις για το μέλλον μοιάζει με άλυτο γρίφο. Παρόλα αυτά, η σωστή μέθοδος και η πίστη σε διαχρονικές αξίες είναι τα ασφαλέστερα βήματα. Αυτό τονίζει στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Andersen Legal Briefing ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, Ειδικός Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης.

 

Έχοντας έναν ρόλο κλειδί στις ζυμώσεις που αφορούν την εφαρμογή των νέων δεδομένων που φέρνουν οι τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, και όχι μόνο, ο Γ. Μαστρογεωργίου δίνει το στίγμα για το πού οφείλουν να στοχεύσουν σήμερα οι ηγέτες, πώς να διαχειριστούν τις ανατροπές του στρατηγικού τους σχεδιασμού και πώς θα «επιβιώσουν» σε έναν κόσμο Μεταβαλλόμενο, Αβέβαιο, Πολύπλοκο και Ασαφή, ή αλλιώς ΜΑΠΑ, όπως συνηθίζει να λέει.

 

Κύριε Μαστρογεωργίου σε μια εποχή μεγάλων και συνεχών αλλαγών, ποιες είναι οι σταθερές και διαχρονικές αξίες που χαρακτηρίζουν έναν ηγέτη στον τομέα του; Αν υπάρχουν ακόμη…

 

Οι τεχνολογίες αλλάζουν, οι αρχές όχι: ακεραιότητα, λογοδοσία, διαφάνεια, σεβασμός δικαιωμάτων, προσανατολισμός στο κοινό συμφέρον. Δεν είναι τυχαίο ότι τα διεθνή πρότυπα για «έμπιστη ΤΝ» ταυτίζονται με αυτές τις αξίες: ανθρώπινα δικαιώματα, διαφάνεια, λογοδοσία, ασφάλεια. Ο ηγέτης διαμορφώνει και διαμορφώνεται. Διαρκώς βιώνει την αλλαγή και την εξέλιξη ως σκοπό και ως μέθοδο. Αλλά κάθε περίοδο που η εξέλιξη είναι πιο γρήγορη από όσο συνήθως, νόημα αποκτά και η επιβράδυνση με στόχο τον καλό μεταβολισμό των αλλαγών. Να μάθεις να επιλέγεις πότε πρέπει να είσαι από τους πρώτους και πότε να είσαι ώριμος.

 

Πώς προετοιμάζεται ένας ηγέτης για να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις;

 

Εδώ αποκτά ιδιαίτερο νόημα η μεθοδολογία του Foresight, που διαθέτουμε στην Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού ως καινοτόμο εργαλείο παραγωγής πολιτικής. Μέθοδοι και εργαλεία που χρησιμοποιούν και οι μεγαλύτερες εταιρείες του πλανήτη. Κανόνες απλοί και χρήσιμοι με το βλέμμα όχι στο αύριο… αλλά στο μεθαύριο. Μόνο έτσι μπορεί κανείς σήμερα να είναι κατάλληλα προετοιμασμένος για ένα περιβάλλον διαρκών κρίσεων. Δεν αρκεί να προβλέπεις — πρέπει να δοκιμάζεις, να πειραματίζεσαι, να κάνεις λάθη μικρά που μπορείς να διορθώσεις, πριν να πληγεί το σύστημα. Ο ηγέτης πρέπει να έχει καθαρή ματιά των τάσεων (συμμετέχοντας σε διεθνείς οργανισμούς, ακαδημαϊκά ινστιτούτα, think tanks)· όχι για να αντιγράψει, αλλά για να υιοθετήσει έγκαιρα. Πρέπει να εξοπλίζει οργανισμούς με εργαλεία «ελεγχόμενης καινοτομίας», πιλοτικά έργα, regulatory sandboxes ώστε οι νέες ιδέες να δοκιμάζονται υπό προστασία πριν μπουν στην παραγωγή. Πρέπει να επενδύσει στην κουλτούρα των ανθρώπων του, να τους εμπιστευθεί, να τους εκπαιδεύσει, να τους εμπλέξει στα μεγάλα έργα. Στην πράξη, ο ηγέτης «ζυγίζει» όχι μόνο το σήμερα, αλλά το επόμενο κύμα.

 

Ποιες είναι οι πραγματικές αλλαγές που έχει φέρει σήμερα η τεχνολογία και ιδίως η ΤΝ στη διαδικασία χάραξης μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής;

 

Η ΤΝ δεν ήρθε για να τρέξει την ίδια στρατηγική πιο γρήγορα· ήρθε για να αναδιαμορφώσει το πώς σκεφτόμαστε τη στρατηγική. Πλέον μπορούμε να συνθέτουμε σενάρια πολλαπλών κόσμων, να δοκιμάζουμε υποθέσεις μέσα από προσομοιώσεις και να αλλάζουμε πορεία όταν τα δεδομένα αλλάζουν, όχι μετά από μήνες, αλλά σε εβδομάδες ή και ημέρες. Ο ρόλος του κράτους μετατοπίζεται: από απλός ρυθμιστής, σε «συντονιστής ασφαλών εφαρμογών». Και ταυτόχρονα, το ρίσκο γίνεται πιο σύνθετο. Δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι ηθικό, τεχνολογικό, ρυθμιστικό. Έτσι, κάθε στρατηγική πρέπει να ενσωματώνει μηχανισμούς επανελέγχου, επανόρθωσης και «ανθρώπινης παρέμβασης». Τώρα είναι περισσότερο αναγκαίο να ενταχθεί το Foresight ως μέθοδος και ως τρόπος σκέψης στην στρατηγική των οργανισμών.

 

Πολλές φορές οι τεχνολογικές εξελίξεις τρέχουν με μεγαλύτερη ταχύτητα από τα επιχειρησιακά μας μοντέλα. Υπάρχει περιθώριο προσαρμογής σε αυτή τη συνθήκη;

 

Υπάρχει, αλλά δεν προκύπτει αυτόματα. Πρέπει να χτίσεις πάνω σε δύο πυλώνες: έναν σταθερό πυρήνα δομών και κανόνων, και παράλληλα μονάδες καινοτομίας που δοκιμάζουν νέες λύσεις χωρίς να διαλύουν τα θεμέλια. Αρχές και καινοτομία σε αγαστή συνεργασία. Η προσαρμογή είναι αναγκαία συνθήκη. Ακόμα και όταν ο οργανισμός δεν διακρίνεται για την ευελιξία του και χρειάζεται χρόνο, ας υπάρχει ένα πιο μικρό ευέλικτο τμήμα πειραματισμού και προσαρμογής.

 

Βλέπουμε να υπάρχει μεγάλη κινητοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο για τις αλλαγές της ΤΝ στον τομέα της διακυβέρνησης. Ποιες είναι αυτή τη στιγμή οι κυριότερες διεθνείς τάσεις και πού στρέφεται η δημόσια συζήτηση;

 

Στην Ευρώπη, ο AI Act έχει ήδη τεθεί σε ισχύ (1 Αυγούστου 2024), και θέτει αυστηρό πλαίσιο κινδύνου, διαφάνειας και κατηγοριοποίησης εφαρμογών ΤΝ. Το άρθρο 57 του νόμου απαιτεί τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν τουλάχιστον ένα regulatory sandbox στο εθνικό τους επίπεδο ως χώρο δοκιμών, υπό εποπτεία πριν την εμπορική χρήση. Σε διεθνές επίπεδο, το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε τη Σύμβαση – Πλαίσιο ΤΝ που αποσκοπεί στη διασφάλιση ότι οι τεχνολογίες ΤΝ υπηρετούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου και δεν τα υποσκάπτουν. Ταυτόχρονα, αναδύονται διεθνή φόρουμ συνεργασίας για την ασφάλεια των προηγμένων μοντέλων, πρότυπα αξιολόγησης και benchmarking, καθώς και ο διάλογος για «ΤΝ με αξίες». Η συζήτηση πλέον δεν είναι εάν θα ρυθμίσουμε, αλλά πώς. Με ποιους κανόνες, υπό ποια εποπτεία· ώστε η καινοτομία να προστατεύει, όχι να εκθέτει. Και αυτό αποτελεί στόχο των δύο κορυφαίων κατά τη γνώμη μου διεθνών οργανισμών που ασχολούνται ενεργά με το ζήτημα. Του ΟΟΣΑ και του ΟΗΕ. Ειχα την ευκαιρία να συμμετέχω στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για την έναρξη της διακυβέρνησης της Τεχνητής Νοημοσύνης στη Νέα Υόρκη. Είναι σήμερα ίσως το μόνο θέμα στο οποίο η αγωνία είναι διεθνώς καθολική. Από την Κίνα και τις ΗΠΑ έως τη Ρωσία και το Ισραήλ. Αυτό από μόνο του συνιστά τομή.

 

Στους περισσότερους εργασιακούς χώρους σήμερα συνυπάρχουν τουλάχιστον 3 ή και περισσότερες γενεές, με τις νεότερες να είναι πολύ πιο εξοικειωμένες στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Πώς επηρεάζει αυτή η κατάσταση τη δημιουργία μια ενιαίας κουλτούρας;

 

Δεν πρόκειται να «εξαφανιστούν» οι διαφορές γενεών, αλλά μπορούν να γίνουν πηγή δυναμικής και όχι διχασμών. Όταν δίνεις τη δυνατότητα στους νεότερους να διδάξουν τεχνολογία στους παλαιότερους (reverse mentoring), αναγνωρίζεις ότι η μάθηση δεν είναι μονόδρομος. Όταν καθιερώνεις κοινά πρότυπα ψηφιακής ικανότητας, τότε όλοι — ανεξάρτητα ηλικίας — αντιμετωπίζονται ως συνεργάτες και όχι σαν διαφοροποιημένα τμήματα. Όταν οι ομάδες συμμετέχουν από την αρχή στην επιλογή εργαλείων, μειώνονται οι αντιστάσεις· όταν οι αλλαγές εφαρμόζονται πιλοτικά, μαθαίνεις και επεκτείνεις. Αν έχεις ανθρώπους που καταλαβαίνουν και τους δύο κόσμους — τεχνικούς και διοικητικούς — τότε οι «γέφυρες» συγκρούσεων γίνονται δίαυλοι συνεργασίας.

 

Τελικά, πόσο ανθεκτικοί είμαστε σε αυτή τη νέα τεχνολογική και άκρως ανταγωνιστική διεθνή πραγματικότητα; Είστε αισιόδοξος για το μέλλον της χώρας μας και της Ευρώπης;

 

Η Ελλάδα έχει πλεονεκτήματα: ως μικρότερη αγορά μπορεί να δοκιμάζει πιλοτικά, να κινηθεί ευέλικτα και να ξεπεράσει ορισμένα ενδιάμεσα στάδια, αν η πολιτική βούληση το υποστηρίξει. Οι νέες γενιές ήδη έχουν ψηφιακή κουλτούρα, το έδαφος δεν είναι εντελώς άγονο. Όμως οι προκλήσεις είναι σοβαρές: έλλειψη κρίσιμων δεξιοτήτων (μηχανική μάθηση, ηθική ΤΝ), υποδομές υψηλών επιδόσεων, κρατικές διαδικασίες που συχνά κινούνται αργά. Στην Ευρώπη, βλέπουμε ότι η Ένωση επιλέγει να παίξει «με αξίες και κανόνες», ο AI Act έχει ήδη τεθεί σε ισχύ, επενδύσεις (InvestAI κ.ά.) δρομολογούνται, και ο ρυθμιστικός χάρτης γίνεται προϊόν γόνιμου ανταγωνισμού πολιτικής. Ναι, είμαι αισιόδοξος, αλλά ρεαλιστικά. Η Ελλάδα και η Ευρώπη μπορούν να γίνουν πρωταγωνιστές — όχι αντιγραφείς — αν αποφασίσουμε να συνδυάσουμε όραμα με καινοτομία, κανόνες με ελευθερία, επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Αν το αναλάβουμε αποφασιστικά, θα σχεδιάζουμε το μέλλον, δεν θα το παρατηρούμε.